Koeien hebben horens

Biodynamische landbouw is integriteitslandbouw. Dat betekent: geen ingrepen op het dier. Dus dieren behouden hun hoorns. Jeroen vertelt dat een kudde melkkoeien met hoorns prima mogelijk is, maar niet makkelijk: “Maar Demeter is een kwaliteitskeurmerk, dus je mag best hoge eisen stellen aan de vaardigheden van de boer.” Hier lees je waarom Jeroen Konijn gehoornde koeien wil.

Biologisch-dynamische landbouw is integriteitslandbouw. Dat betekent: geen ingrepen op het dier. Dus: koeien behouden hun hoorns. Een kudde melkkoeien met hoorns is prima mogelijk maar niet makkelijk. “Demeter is een kwaliteitkeurmerk dus je mag best hoge eisen stellen aan de vaardigheden van de boer.”

Het is voorjaar. Op biologisch-dynamische boerderij Natuurlijk Genoegen in Driehuizen staan de 55 melkkoeien in het weiland. Melkveehouder Jeroen Konijn loopt tussen zijn dieren. De herkauwende koeien blijven rustig in het gras liggen en een aantal nieuwsgierige koeien komt Jeroen met een lik begroeten. Jeroen: “Sinds een paar maanden ervaar ik eindelijk harmonie in de kudde. Ik heb geen bloeduiers meer gezien.” Een bloeduier ontstaat tijdens een knokpartij waarbij de ene koe haar hoorns in de uier van de andere koe stoot.

Pijnlijk

Bloeduiers, huidverwondingen en eigen veiligheid. Dat is de reden voor de meeste boeren om hun koeien te onthoornen. Jeroen had ook een veestapel zonder hoorns maar in 2003 is hij gaan omschakelen van EKO naar Demeter. De overgang van een onthoornde naar een gehoornde veestapel had grote impact op de bedrijfsvoering. Jeroen: “Ik heb mijn ligboxenstal omgebouwd tot potstal en de gangpaden verbreed. Koeien met hoorns hebben meer ruimte en bewegingsvrijheid nodig om voor elkaar opzij te kunnen stappen.” Ook moest Jeroen zijn omgang met de dieren aanpassen. Jeroen: “Ik moet nu meer respect voor ze hebben. Als ik onbedachtzaam ben, word ik daar op afgerekend.” In het begin heeft Jeroen wel eens een harde tik gekregen. Ondanks die pijnlijke ervaring vindt Jeroen het bijzonder om zijn dieren op deze manier te leren kennen: “De dieren leren mij dat ik vanuit een respectvolle houding met ze om mag gaan. Dat kan je als lastig ervaren. Omdat ik het graag wil, zie ik ook de mogelijkheden.”

Management

Dat het prima haalbaar is om melkkoeien met hoorns te houden, bevestigt Ton Baars, professor biologisch-dynamische landbouw aan de Universiteit van Kassel in Duitsland. Hij heeft zelf praktijkonderzoek gedaan naar het houden van gehoornde koeien en hij begeleidt aanverwante onderzoeken. Ton: “Als het niet lukt om koeien met hoorns te houden, dan ligt het niet aan de koe maar aan de stal en het management van de boer. Het is niet makkelijk. Met name de omschakelperiode, waarin de oude koeien geen en de jonge koeien wel hoorns hebben, is lastig. Maar er zijn goede handvatten om een stabiele kudde te ontwikkelen. Het vraagt om nieuw vakmanschap en als je het niet wilt of kunt leren, dan ben je gewoon geen Demeter-boer. Daar ben ik heel rigoureus in.”

Integriteit

Voor Ton hoeft niet elke boer biologisch-dynamisch te worden maar elke Demeter koe heeft hoorns, daar is hij heel stellig in. Ton: “De opgave van deze tijd is de morele vraag: wat is integriteit en hoe gaan we er mee om? Hoe langer ik mij met die vraag bezighoud, hoe duidelijker het voor mij wordt dat biologisch-dynamische landbouw integriteitslandbouw is. In de veehouderij kan integriteit afgemeten worden aan onze omgang met dieren. Hebben wij het recht om varkens, kippen en koeien te verminken? Het tast de integriteit van het dier aan, dus willen we het niet. Onthoornen zie ik als verminking van het dier om managementproblemen op te lossen. In de biologisch-dynamische landbouw mogen we symptoombestrijding nooit accepteren. Daar ligt voor mij een duidelijke grens.”

Economie

Hoe ziet het management eruit als je de integriteit centraal zet? Inleven in de aard van het dier, aldus Ton. “Uit Engels onderzoek blijkt dat koeien, die bij hun naam genoemd worden, een hogere melkproductie hebben. Dat ligt natuurlijk niet aan de naam maar aan de mens-dier relatie. Als de boer aandacht heeft voor zijn koeien en zich werkelijk verdiept in haar wezen en individuele behoeftes, dan kan hij heel veel gedragsproblemen voorkomen. Demeter is een kwaliteitkeurmerk dus je mag best hoge eisen stellen aan de vaardigheden van de boer.” Jeroen Konijn is iets milder in zijn oordeel: “Economie speelt ook een rol. Niet elke boer heeft de financiële mogelijkheid om zijn stal te verbouwen of om de stal minder vol te zetten.”

Karakter

Het moge duidelijk zijn dat hoorns voor problemen kunnen zorgen. Maar hebben hoorns ook concrete voordelen voor de koe? Jeroen: “Op de eerste plaats hebben de koeien geen traumatische ervaring opgedaan. Onthoornen is een pijnlijke ingreep. Bovendien heb ik geleerd dat de neus in contact staat met de hoorns. Voordat een koe iets opeet, ruikt ze er aan. De geurindrukken worden opgeslagen in de hoorns. Op die manier kan de koe de juiste kruiden uitkiezen en zichzelf gezond houden. Ik weet niet of het waar is, maar de gedachte spreekt me aan.” Ook voor de boer hebben de hoorns voordelen. Jeroen: “De bouw van de hoorns gebruik ik voor de selectie in de fokkerij. Mooi gevormde hoorns zegt mij dat de koe voor de rest ook goed in elkaar zit.” Bovendien vindt Jeroen een koe met hoorns er veel mooier uitzien: “Ik ervaar mijn koeien als completer. Hun karakter komt beter uit de verf en ik heb het idee dat ze beter in hun vel zitten. Ik denk dat dit een positieve invloed heeft op de kwaliteit van de melk.”

Oerkoe

Onder leiding van Ton Baars is in Duitsland onderzoek gedaan naar de melkkwaliteit van koeien met hoorns. In een eerste onderzoek in 2003 op één bedrijf zijn via de stijgbeeld- en kristallisatiemethode aanwijzingen gevonden dat hoorns een positieve invloed hebben op de melkkwaliteit. In vervolgonderzoek op meerdere bedrijven en met meerdere onderzoeksmethoden kon het echter niet hard gemaakt worden. Ton: “De melkkwaliteit hangt van zoveel factoren af dat het lastig is om het subtiele effect van de hoorns in de melk te kunnen vaststellen. Desondanks vind ik dat Demeter koeien gewoon hoorns moeten hebben. De oerkoe had hoorns. West-Europa is de bakermat van de oeros en alleen aan de noordelijke en westelijke rand van het verspreidingsgebied zijn onthoornde rassen gefokt. Vanuit cultuurhistorisch oogpunt horen gehoornde koeien thuis in Europa. Voor Demeter-bedrijven ben ik dan ook tegen het fokken van hoornloos vee.” Ook Jeroen is voorstander van gehoornd vee: “Het daagt mij uit om respectvol met mijn dieren om te gaan.”

Meer info: www.natuurlijkgenoegen.nl

Graadmeter

De koeienhoorn bestaat niet alleen uit een dode hoornlaag maar ook uit bot, bloed- en zenuwweefsel. Als je je hand op de aanzet van een koeienhoorn legt, kan je de lichaamswarmte van de koe heel goed voelen. Sommige boeren kunnen aan de hoorn voelen of de koe koorts of ondertemperatuur heeft. Het hoornbot is uit luchtkamer-weefsel opgebouwd en staat in verbinding met de neusholtes. Hierdoor heeft de idee postgevat dat de koe ‘tot in haar hoorns kan ruiken’.

Rangorde

Veehouders die zijn omgeschakeld van onthoornde naar gehoornde koeien ervaren dit uiteindelijk als een situatie met meer rust in de koppel. Dit lijkt in tegenspraak met het idee dat gehoorde dieren elkaar stoten en verjagen, maar de rangorde is uiteindelijk duidelijker dan in een onthoornde veestapel. Meer info: http://library.wur.nl/artik/ekoland/1209212.pdf

In het winkelschap

Wilt u melk van koeien met hoorns? Kies dan in de winkel voor zuivelproducten met het Demeterkeurmerk.

Tekst & beeld: Annelijn Steenbruggen